Mede onder invloed van de Franse en Italiaanse paleizen schiep de gegoede burgerij in de 18de eeuw zich lustoorden, van binnen luxueus ingericht en buiten een weelderig aangelegd park. De natuur werd in de classicistische opvattingen van de 17de eeuw gezien als een manipuleerbaar element: mooi, door beredeneerde overzichtelijkheid. Het omringende gebied werd als het ware toegesneden op het huis, dus een kaarsrechte oprijlaan, recht naar de voordeur toe, met aan de linker- en rechterzijde symmetrische parterres (kunstmatige figuren van bijvoorbeeld buxus) en andere lanen. In een omgeving, waar nog heel veel wilde natuur voorkwam, sprong zo’n aangelegde parktuin eigenlijk veel meer in het oog dan nu. Je kon met recht spreken van een natuurmonument, waarin natuur en kunst samensmolten. In zo’n tuin zag de 17de-eeuwse mens het paradijs afgespiegeld, ordelijk, harmonieus en zonder dwang. Een aangelegde tuin toonde ook aan, wat het samengaan van natuur en kunst aan schoons kon voortbrengen. Voor koningen en vorsten was de paleistuin richtinggevend voor een goed bestuur. Wandelen door tuin was dus ook een meditatief gebeuren. Van die nabootsing van paleistuinen resteren nu alleen nog maar de statige oprijlaan, die destijds veel langer was (tot aan de Wijtgraaf), en het sierhekwerk.
Engelse landschapsstijl in de 19de eeuw werd het park rond het Kasteel onder invloed van de romantiek omringd door een heel andere stijl: de Engelse landschapsstijl, met een opzettelijke verwaarlozing van de symmetrie, sierlijk gebogen lijnen en grote open stukken, omzoomd door boompartijen. De Essenburgh is nog steeds versierd met veel elementen uit die romantische tijd, zoals de prachtige eeuwenoude groep rode beuken naast het hoofdgebouw, de alom schitterende rododendrons op de grachtoevers, een opmerkelijke bronnen-vijver met waterval, een oud bosje en niet te vergeten de oude treurbeuk.
De Hierdense Beek De Essenburgh heeft een prachtige gracht, die kasteel en park omsluit. De waterstand is te regelen door gebruik te maken van de Hierdense Beek. Aan de ene kant kan de beek worden opgestuwd en aan de andere kant van de gracht kan overtollig water weer geloosd worden op diezelfde beek. Deze beek, die ook de grachten van Kasteel Staverden en Kasteel Leuvenum van water voorziet, is voor een groot deel een regenbeek, maar er liggen ook bronnen in zijn bedding. In de winter staat het water vaak tot aan zijn oevers, terwijl de beek in de zomer soms bijna droog staat. Vroeger stonden er molens op de beek. In de 18de eeuw bezaten de bewoners van De Essenburgh maar liefst negen papiermolens. Een van die watermolens is nog steeds te zien bij Kasteel Staverden.
De Hierdense Beek ontspringt in de buurt van het Uddelermeer en heeft een prachtige, circa 25 kilometer lange loop door bossen en weilanden van de Noord-West Veluwe tot aan de monding in de voormalige Zuiderzee, niet ver van De Essenburgh. Het is de enige beek in deze regio die nog grotendeels een eigen karakter heeft behouden. De beek stroomt afwisselend door loof- en naaldbossen en biedt een interessant leefmilieu voor planten en dieren. Bij De Essenburgh wordt bijvoorbeeld regelmatig de ijsvogel gesignaleerd.
De muur De middelste bank van de muur langs de oprijlaan komt nog uit het park rond het Catshuis, de woning van Goekoop voordat ze naar De Essenburgh verhuisde. Zij liet de muur daar optrekken, omdat ze de erachter gelegen voormalige portierswoning niet kon kopen. De toenmalige eigenaar verhuurde zijn huis als pension voor toeristen en had, om hen te gerieven, een terras aangelegd opdat de pensiongasten de tuin van Goekoop konden bewonderen (tot haar grote ergernis!). De eigenaar van de portierswoning had geen oren voor haar absurd lage bod. Nou, dan maar een muur!
De bronnenvijver In de kleine, door oude rododendrons omzoomde vijver met waterval bevinden zich twee bronnen: een aan de voet van de waterval en de andere dichter bij het kasteel. De laatstgenoemde bron is aangeboord. Door deze bronnen heeft het water een constante temperatuur van 10 graden en bevriest het zelfs in strenge winters niet. Goekoop liet het water enkele malen onderzoeken. Daarbij kwam vast te staan dat het geschikt is voor consumptie. De radium-emanatie is te vergelijken met die in de Sprudel uit Karlsbad. Oudere streekbewoners weten nog dat er geneeskrachtige werking aan toegeschreven werd. Tussen 1951-1955 is het bronwater op de markt geweest onder de naam Essenburgher Bron. Door overlast voor het klooster kwam een eind aan deze exploitatie. In 1972 is een nieuwe poging gewaagd. Rotterdam zou een prima afzetgebied kunnen worden en een bekend grootwinkelbedrijf had er belangstelling voor. Maar ook deze handel is niet doorgegaan. De tegenpartij kwam niet alle regels van het contract na. De twee leeuwenkoppen spuwen grachtwater in de vijver; romantisch, want het gaat om het klateren en het spel van het water.
Norbertijnenpriorij Het voormalige koetshuis van het kasteel is, na een ingrijpende verbouwing, al tientallen jaren een klooster, waar mannelijke religieuzen wonen. Er kan een afspraak gemaakt worden voor een ontvangst door de gastenpater waarin deze vertelt over het doel en de activiteiten van de kloostergroep. Een vriendelijk verzoek: niet vlak langs het klooster gaan wandelen.
Het oude bosje Het bosje naast de bronnenvijver stamt nog uit de Westervelttijd in de 18de eeuw. De wandelaar treft daarin onder meer een opmerkelijke taxusstruik, enkele acacia’s met hoge landschappelijke waarde en een (zwaar beschadigde) Japanse pagodeboom.
De wandelingen beginnen beiden achter het Kasteel. De kortere wandeling duurt ongeveer 5 kwartier, de lange wandeling duurt ongeveer 7 kwartier. Neem het smalle paadje aan de overzijde van de Hierdense Beek, langs het weiland naar rechts. Volg de beek tot aan de Zuiderzeestraatweg. Steek deze schuin naar links over en ga verder over de Essenburgweg. Het opvallende huis aan deze fraaie weg heet Nachtegaal. Op de eerstvolgende kruising slaat u linksaf. U komt langs kampeerboerderij De Waterlelie. Let op de rabatten (opgehoogde dijkjes), waarop moerasbomen zijn geplant. Ga vervolgens naar rechts: de oprijlaan van Landgoed Hulshorst. Volg deze laan, langs prachtige beuken en platanen, tot aan de Vuurkuilweg. Op dit punt aangekomen kunt u kiezen tussen de korte of de lange wandeling.
De korte wandeling Aangekomen bij de Vuurkuilweg slaat u rechtsaf. Bij de brug over de Hierdense Beek gaat u naar rechts, u komt langs een waterval en aan het eind van deze weg ligt Spiekerhierden, een fraaie boerderij die vroeger bij De Essenburgh hoorde. Daarna gaat u linksaf tot de Zuiderzeestraatweg waarna u weer naar rechts moet. U passeert het witte huis Klein Essenburg. Vervolgens komt u uit bij de oprijlaan van kasteel De Essenburgh
De lange wandeling U steekt de Vuurkuilweg over en wandelt verder via het onlangs gerestaureerde Van Meurswegje. U komt dan langs een oude veelstammige beuk. Ga verder langs het Zilvebeekje tot op de Oudeweg. Daarna slaat u rechtsaf, langs de spoorweg. (U passeert rechts het voormalige station Hulshorst.) Vervolgens loopt u door tot de Hof van Hulshorst en gaat daar rechtsaf. Bij de waterval in de Hierdense Beek weer naar rechts, via de onverharde Hessenweg langs de beek. Aan het eind van deze weg ligt Spiekerhierden, een fraaie boerderij die vroeger bij De Essenburgh hoorde. Daar gaat u naar links, via de Wijtgraaf. Aangekomen bij de Zuiderzeestraatweg gaat u naar rechts. U komt langs het witte landhuis Klein Essenburg. Even later ziet u links de oprijlaan van De Essenburgh.